Bożonarodzeniowe zwyczaje

W Jezusie Bóg przyszedł na świat, stał się jednym z ludzi, aby wszystkich uczynić dziećmi jednego Boga i braćmi między sobą. Okres Bożego Narodzenia charakteryzuje się wieloma obrzędami i zwyczajami świątecznymi.

Zapach barszczu i kompotu

Potrawy podawane w wieczór wigilijny w polskiej tradycji są postne, stąd wieczerza zwana jest także „postnikiem”. Groch, suszone grzyby, kluski, czerwony barszcz, kompot z suszonych śliwek i innych owoców, mak, kapusta, miód, kasza, pierogi, ryby — są to podstawowe składniki wigilijnej wieczerzy. Dawniej wieczerza chłopska składała się z siedmiu potraw, szlachecka z dziewięciu, a pańska z dwunastu. W wielu polskich rodzinach podaje się dziś na stół 12 dań.

Pierwsza gwiazda

Zwyczaj rozpoczęcia wspólnego posiłku wraz z pojawieniem się na niebie pierwszej gwiazdy upamiętnia gwiazdę betlejemską, którą ujrzeli Mędrcy i bardzo się uradowali (Mt 2,10).

Świąteczny posiłek poprzedza wspólna modlitwa, zainicjowana przez ojca rodziny lub najstarszego jej członka. Po modlitwie zostaje odczytany fragment Ewangelii o Narodzeniu Jezusa (Łk 2,1-14), a następnie odmawia się Ojcze nasz i modlitwę przed posiłkiem, np.: Pobłogosław nas, Panie Boże, w ten wieczór wigilijny; pobłogosław ten posiłek, tych wszystkich, którzy go przygotowali, i naucz nas dzielić się chlebem, radością i miłością ze wszystkimi. Przez Chrystusa, Pana naszego. Amen. Teraz następuje dzielenie się opłatkiem na znak wzajemnego pojednania. Jest to chwila, w której wszyscy składają sobie życzenia i przepraszają się za zło.

Dzielenie się opłatkiem

Prawdopodobnie zwyczaj ten pochodzi z dawnych wieków chrześcijańskich, kiedy to na ołtarzu składano dar ofiarny w postaci chlebów (tzw. „eulogie”). Część tych chlebów konsekrowano podczas Mszy św. i w Komunii św. rozdzielano uczestnikom liturgii eucharystycznej. Pozostałe chleby poświęcano po Mszy św. i w dowód miłości i jedności posyłano je tym, którzy nie mogli wziąć udziału w Eucharystii. Aby można było przyjąć ten poświęcony chleb, wymagano odpowiedniego usposobienia duchowego, otwarcia się na wspólnotę. Współczesnym znakiem tej dawnej praktyki liturgicznej jest przesyłanie przełamanego opłatka najbliższym i znajomym w liście wraz z życzeniami świątecznymi.

Przełamanie opłatka ze wszystkimi uczestnikami wieczerzy wigilijnej jest centralnym jej punktem. Zbliża ono ludzi oddalonych od siebie poprzez egoizm i jednoczy ze sobą sąsiadów. Boże Narodzenie wprowadza pokój i przyjaźń w ludzkie serca, by wszyscy mogli cieszyć się z Narodzenia Pana.

Wolne miejsce przy stole

Zwyczaj zostawiania wolnego miejsca przy stole wigilijnym jest wyrazem serdecznej pamięci o naszych bliskich, którzy są nieobecni. Na wigilię zaprasza się także tych, którzy są samotni, i jest się gotowym przyjąć niespodziewanego gościa. Na stole, nakrytym białym obrusem (zwyczaj nakazuje położenie siana pod obrus), płonąca świeca symbolizuje obecność Chrystusa, Światłości świata. W wielu domach na stole lub w pobliżu niego umieszcza się figurkę Dzieciątka Jezus.

Ojciec rodziny może odmówić modlitwę: Wszechmogący, wieczny Boże, racz pobłogosławić to siano, które umieszczamy na stole wigilijnym, by przypominało nam o ubóstwie groty betlejemskiej, w której narodził się w ciele Twój Syn, Jezus Chrystus. Spraw, abyśmy nie troszczyli się w nadmiarze o to, co mamy jeść i pić, w co mamy się przyodziać, lecz byśmy zabiegali o sprawy Królestwa Bożego i radowali się z obecności w naszej rodzinie Jezusa Chrystusa, który z Tobą żyje i króluje na wieki wieków. Amen.

Kolędy i prezenty

Uroczysty charakter nadaje temu wieczorowi śpiew kolęd i pastorałek oraz wręczanie podarków. Wspaniała wyobraźnia ludowa w prostych słowach i w pięknych melodiach oddaje podniosły nastrój tej nocy. Kolędy przyjęły się po chatach i dworach; są śpiewane wszędzie, gdzie są Polacy.

Składanie prezentów pod choinkę jest naśladowaniem dobroci Boga, obdarowującego nas licznymi darami. Radość, tajemnica i niespodzianka nadają podarunkom gwiazdkowym szczególną wartość, bo uczą hojności serca.

Zwierzęta, służące człowiekowi w ciągu całego roku, w ten wieczór otrzymują od gospodarza kolorowy opłatek. Tradycja mówi, że o północy zwierzęta mówią ludzkim głosem.

Słowo „wigilia” pochodzi z języka łacińskiego (vigilare) i oznacza czuwanie. Wieczerza jest czasem wspólnego czuwania, urozmaiconym przez śpiew kolęd i pastorałek. Po takim przygotowaniu wszyscy udają się na Pasterkę. W tę cichą noc wszystkie drogi prowadzą do Dzieciątka.

Przystrojona choinka

Początkowo strojono choinkę w jabłka na pamiątkę rajskiego drzewa. Zwyczaj stawiania przystrojonego drzewka w domu prawdopodobnie wywodzi się z Alzacji i sięga końca XV w. Od XVIII i XIX w. zwyczaj dekorowania choinki jest powszechny w wielu krajach europejskich, głównie protestanckich. W tym samym czasie choinka trafiła do Polski.

Oktawa Bożego Narodzenia

Uroczystość Narodzenia Pańskiego posiada oktawę, tj. przedłużenie święta na 8 dni. Liczba ta (łac. octo) oznacza pełnię i jest obrazem wieczności. Zwyczaj świętowania niektórych świąt przez 8 dni sięga swymi korzeniami Starego Testamentu.

Ostatni dzień oktawy Bożego Narodzenia jest pierwszym dniem Nowego Roku kalendarzowego i poświęcony jest Bożemu Macierzyństwu. Wymowa tego święta jest wspaniała. Maryja i Kościół dają ludziom Zbawiciela. Ona zrodziła Jezusa, dając Mu życie jako Dziewica i Matka, a Kościół daje nowe życie poprzez sakrament Chrztu i przez głoszenie Ewangelii.

Szopka

Zwyczaj stawiania szopki pozwala wyobrazić sobie miejsce narodzin Dzieciątka Jezus. W szopce umieszcza się figurki osób, zwierząt i przedmiotów towarzyszących tym narodzinom. Przed żłóbkiem, w którym spoczywa Dzieciątko, klęczą Maryja i św. Józef. Za żłóbkiem jest wół i osioł. Tradycyjne przedstawienie tych zwierząt nawiązuje do słów proroka Izajasza: Wół rozpoznaje swego pana i osioł żłób swego właściciela (1,13). Do stajenki spieszą pasterze z darami. Od okresu Objawienia Pańskiego są przy Jezusie obecni Trzej Królowie. Ponad szopką świeci gwiazda betlejemska, a nad nią unoszą się aniołowie (śpiewają chwałę Bogu, a ludziom dobrej woli obwieszczają pokój). Szopkę umieszcza się w kościołach, w domach, a nawet na placach miast. W szopkach w Chicago spotyka się czarnoskórą Madonnę i Józefa z kolczykiem w uchu lub z pióropuszem indiańskim na głowie.

Początek pięknemu zwyczajowi ustawiania szopki dał św. Franciszek z Asyżu w XIII w. Dzisiaj, podobnie jak za czasów Franciszka szopka ma przyciągać do Jezusa ludzi obojętnych na Jego Narodzenie. Oby wszyscy ludzie, kimkolwiek są, umieli rozpoznać Boga w Nowo Narodzonym Dziecięciu.

Kolędnicy

Z obrzędowości ludowej wywodzą się także kolędnicy, obchodzący z gwiazdą, szopką, turoniem, konikiem, kozą, bocianem i niedźwiedziem domy, mieszkania, składając życzenia sąsiadom i krewnym. Na chicagowskich ulicach można spotkać wiele firmowych Mikołajów, ale kolędników nie ma prawie wcale. Atmosfera przed-świąteczna na wiele tygodni przed Bożym Narodzeniem zaciera siłę i wymowę tej niezwykłej nocy. Ludzie jednak z utęsknieniem czekają swego Zbawcy, modląc się za siebie. W dzień Bożego Narodzenia księża mogą odprawić trzy Msze św. Symbolizują one potrójne narodzenie Jezusa (odwieczne, historyczne i mistyczne). Jak na całym świecie, tak i w Chicago ludzie w czasie świąt Bożego Narodzenia stają się lepsi i kochający, a niektórzy mówiący po polsku składają sobie życzenia:

Na szczęście, na zdrowie,
na to Boże Narodzenie,
Żebyście byli weseli
Jak w niebie anieli,
Żeby się darzyło w komorze
I oborze; wszędzie daj Boże!
We woreczku, na kołeczku,
W każdym kątku po dzieciątku, a na piecu troje
Na to winszowanie moje!
Wszystkim Czytelnikom Posłańca Serca Jezusowego z Chicago
życzy opieki Bożej Dzieciny