Wystawa „Kraj Skrzydlatych Jeźdźców” w Chicago

By Published On: 9 czerwca 1999Categories: Sztuka1308 words7,7 min read

Sztuka w Polsce w latach 1572-1764 od 5 czerwca do 6 września 1999 roku w The Art Institute of Chicago

Ekspozycja obejmuje około 150 skarbów sztuki pięknej i użytkowej z 35 polskich zbiorów muzealnych – w tym Muzeum Narodowego i Zamku Królewskiego w Warszawie, Muzeum Czartoryskich i Królewskiego Zamku na Wawelu w Krakowie.

Na wystawie zostały zaprezentowane wybitne dzieła sztuki barokowej od malarstwa (portret Władysława IV pędzla Rubensa, portret rodziny Jana III Sobieskiego, portret trumienny Barbary Domicelli z domu Szczawińskiej pędzla nieznanego malarza z Mazowsza) przez zbroję husarską, broń, szable, włócznie, insygnia bitewne i koronacyjne (korona, jabłko i berło Augusta III, tron Stanisława Augusta Poniatowskiego). Wystawa prezentuje także namiot turecki spod Wiednia, odzież (szlachecki kontusz), szkło i porcelanę, sprzęt i wystrój domów magnaterii, a także wspaniałe eksponaty sztuki sakralnej jak: kielichy, monstrancje oraz kopię obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej z XVII wieku, a także kapy i ornaty do celebry liturgicznej.

Wystawa ukazuje silne wpływy kultur zarówno zachodnich jak i orientalnych na rozwój sztuki polskiej. Jest to wielkie wydarzenie godne przełomu stuleci, bowiem ostatni raz tak wielką wystawę polską oglądano w Art Institute of Chicago w czasie obchodów Millennium Polski w 1966 roku. Po tak długim okresie mieszkańcy Chicago i 4 miast USA (Baltimore, Maryland – Huntsville, Alabama – San Diego w Kalifornii oraz w Tulsie, Oklahoma) podziwiać będą mogli skarby sztuki barokowej. Wystawa w Chicago cieszy się bardzo dużym powodzeniem. Wielu rodaków z podziwem dla dzieł sztuki i z uznaniem dla organizatorów odwiedza ją. Jest to także okazja, aby naród amerykański zapoznał się z niemałym dorobkiem dziedzictwa duchowego i materialnego tego złotego okresu Polski.

Rzeczpospolita Obojga Narodów (tak nazywana była Polska w okresie od XVI do XVIII wieku) obejmowała Litwę oraz obecne tereny Białorusi i Ukrainy. Była ona mocarstwem, którego obywatele byli wyznania rzymsko-katolickiego, greko-katolickiego, judaizmu i islamu. Obok Polaków Rzeczpospolitą Obojga Narodów zamieszkiwali Litwini, Białorusini, Ukraińcy, Żydzi, Ormianie i Tatarzy. Kultura polska chętnie przyjmowała elementy kultury tureckiej i perskiej, napływające przez stare szlaki handlowe Wschód-Zachód. Równolegle do sarmackiej identyfikacji ze Wschodem rozwijały się bliskie więzi z kulturą zachodnią, głownie poprzez wpływy Kościoła rzymsko-katolickiego.

Polska, najdalej wysunięty na wschód kraj katolicki, była uważana za wschodni przyczółek Kościoła. O sile jej wiary świadczą liczne sanktuaria maryjne, a szczególnie ośrodek czci Matki Bożej Częstochowskiej. Uznając swoją rolę przedmurza chrześcijaństwa, Polska przyjęła na siebie zadanie obrony wiary przed naporem tureckim. Decydującą konfrontacją stała się bitwa pod Wiedniem w roku 1683. W rękach zwycięskich wojsk polskich pod wodzą Jana III Sobieskiego pozostały porzucone w ucieczce wspaniałe tureckie namioty oraz bogato zdobiona broń i inny sprzęt wojenny.

Zachodnie kontakty Polski umocniły się znacznie, kiedy dziewięć lat po wiktorii wiedeńskiej, elektor saski został polskim królem. Po objęciu tronu przez Augusta II Mocnego w Polsce rozkwita produkcja i import ceramiki, szkła, tkanin, i wyrobów ze srebra.

Rzadko oglądane eksponaty wystawy, wyselekcjonowane przez kustoszów największych polskich muzeów, ujawniają złożoność i bogactwo krzyżujących się wpływów wschodnich i zachodnich, kształtujących twórczość artystów i rzemieślników w Polsce tego okresu. Obrazy, wyroby ceramiczne i metalowe, szkło, meble, broń i tekstylia, w tym dywany, gobeliny i stroje, wszystko to cieszy oczy i pozostawia w pamięci niezapomniane wrażenie. Postać husarzy skrzydlatych jeźdźców zaprasza wszystkich do zwiedzenia wystawy złotego okresu historii Polski, a każdy kto ją zobaczy powróci do domu duchowo bogatszy, bo piękno jest po to, aby zachwycało.

Religia

Przyjęcie chrześcijaństwa łacińskiego w r. 966 zdeterminowało kierunek rozwoju kulturalnego Polski. Pełna chrystianizacja kraju trwała długo, ale pod koniec XIV w., kiedy to rozpoczął się okres związku państwowego z Wielkim Księstwem Litewskim, Polska była krajem w zasadzie jednolitym religijnie. Jedyną mniejszość stanowili Żydzi, osiedlający się tu począwszy od XI i XII w. Związek z Litwą niezwykle skomplikował stosunki religijne w kraju. Wprawdzie etniczni Litwini, dotąd wyznający swą tradycyjną religię, przyjęli chrześcijaństwo w obrządku rzymskim, ale ich państwo obejmowało ogromną liczbę ludności prawosławnej. Pod koniec średniowiecza na Litwie zaczęły ponadto powstawać wojskowe kolonie muzułmańskie Tatarów oraz Karaimów, których religia jest odmianą judaizmu. W miastach na południowym-wschodzie Korony pojawili się Ormianie z ich starą odmianą chrześcijaństwa, zupełnie odmienna zarówno od obrządku rzymskiego, jak i prawosławia.

Kolejną komplikację przyniosła epoka reformacji. Wśród szlachty znaczną popularność zyskał kalwinizm, a wśród mieszczaństwa luteranizm. Jedna z radykalnych sekt protestanckich przybrała miano braci polskich. W ten sposób, w połowie XVI w., w czasach ostatecznego kształtowania się ustroju politycznego Rzeczypospolitej, kraj przedstawiał prawdziwą mozaikę religijną, a rzymski katolicyzm, będący oficjalną religią państwową, utracił większość. Pomimo to, nie doszło nigdy do konfliktów religijnych na większą skalę, a wolność wyznania była zagwarantowana przez akt konfederacji warszawskiej z r. 1573, który wchodził w składa praw zaprzysięganych przez każdego króla.

Pod koniec XVI w. Kościół katolicki podjął uwieńczoną sukcesem akcję zmierzającą do odzyskania dominującej pozycji. W latach 1595 – 1596 została zawarta unia z Kościołem prawosławnym w Rzeczypospolitej, który uznał zwierzchnictwo papieża i podstawowe dogmaty katolickie, zachowując własną hierarchię, liturgię i obyczaje. W r. 1630 do unii na podobnych zasadach przystąpili polscy Ormianie. Równolegle trwał proces przechodzenia na rzymski katolicyzm prawosławnej elity ruskiej oraz powrót do katolicyzmu większości rodzin, które w XVI w. przyjęły religię protestancką. Wygnanie arian w r. 1658 było represją za ich współpracę z okupującymi kraj Szwedami, ale jednocześnie było przejawem odchodzenia od dominującej dotąd tolerancji. Pełną swobodę wyznaniową swej religii mieli Żydzi, a jedyną formą zachęcania ich do konwersji były ułatwienia w uzyskiwaniu w takim przypadku przywilejów szlacheckich.

Niezależnie od ostatecznego zwycięstwa katolicyzmu, obraz życia religijnego w dawnej Polsce jest w aspekcie kulturowym i artystycznym bardzo bogaty i wielostronny. We Wschodniej części kraju przewagę zachowały Kościoły unicki i prawosławny. Gdańsk, Toruń i inne miasta Pomorza były żywymi ośrodkami kultury protestanckiej. W całym kraju istniały liczne skupiska żydowskie, tworzące własną kulturę.

Pomimo bardzo istotnych różnic, jakie dzieliły chrześcijan od Żydów i muzułmanów, czy choćby protestantów od obrządku ormiańskiego, wiele zjawisk kulturowych w Rzeczypospolitej przebiegało w poprzek podziałów religijnych. Rycerski etos szlachecki, obejmujący skalę wartości, sposoby zachowania i „last but not least” strój, był wspólny dla chrześcijan wszystkich obrządków, a także dla wcale licznej szlachty tatarskiej. Te same cudowne obrazy maryjne cieszyły się kultem wśród katolików, unitów i prawosławnych. Specyficzne polskie typy dzieł sztuki, jak portret trumienny, czy chorągwie nagrobne występują u katolików, protestantów i wiernych kościołów wschodnich.

Kościoły i klasztory są do dziś często prawdziwymi muzeami dawnej sztuki, które w przeciwieństwie do zbiorów prywatnych szczęśliwie uniknęły zniszczenia i rozproszenia.

Fragment tekstu Prof. Dr. Jana Ostrowskiego streszczony przez B. Mirecką.

Sponsorem Wystawy w Chicago jest Związek Narodowy Polski.

UDOSTĘPNIJ